Grote Avond van de Beschaving

Het was de grote avond van de beschaving. Zo stond het immers aangekondigd in de Tv-gids: “de VPRO wijdt zijn televisieavond volledig aan de beschaving. Vanuit sociologische invalshoek wordt gekeken naar de verwarring waarin de Nederlandse samenleving lijkt te verkeren”. Hoopvol zette ik de Tv aan. Volledig gedesillusioneerd zette ik de kijkkast weer uit. In de anderhalf uur van de uitzending kwam de sociologische invalshoek drie maal naar voren. Eerst kreeg sportsocioloog Maarten van Bottenburg 5 minuten de tijd om tenenkrommend enthousiast te reageren op vragen over zijn onderzoek naar verharding binnen de vechtsport. De uitkomst van zijn onderzoek? De sport was verhard. Vervolgens werd na een korte inleiding van Rob Trip (“wat die man schrijft is geweldig actueel”) een video-opname van Norbert Elias vertoond. Minutenlang was te zien hoe de bejaarde man baantjes trok in een klein zwembad. Topamusement. De derde sociologische invalshoek werd geboden door professor emeritus Joop Goudsblom, welke gevraagd was om in enkele minuten zijn ideeën over tijd en beschaving uiteen te zetten. Al snel schakelde men over naar een groepsgesprek onder leiding van Catherine Keyl.

Hans Beerekamp wist mijn gevoel over de avond goed onder woorden te brengen in zijn artikel in de NRC van maandag j.l.:

"De Grote Avond van de Beschaving was een vrijwel ongeevenaard dieptepunt. Het bleek ruim drie uur verprutste zendtijd met slecht gearticuleerde, kunstmatig gebazel, rechtstreeks uit De Balie, waar gevarieerde sprekers halfbegrepen teksten voordroegen en een ethicus en een psycholoog onder een paraplu met de eigenares van een Hummer over haar beschavingsniveau debatteerden: stomvervelend, pedant en irrelevant geklungel".

Maar er was wel een klein lichtpuntje: Joop ‘hoogtepuntje van de avond’ Goudsblom. Goudsblom legde een link tussen beschaving en tijd. We leven onder de dictatuur van de klok stelde hij, maar wat betekent dat? We vrezen te laat te komen en vrezen de reactie daarop; beduchtheid voor anderen en voor het eigen geweten, dwang van anderen en zelfdwang. Het tijdsregime is iets wat we ons zelf hebben opgelegd, de klok alleen kan ons niet raken.

Deze mooie gedachten, gebaseerd op de civilisatietheorie van Elias, waren echter niet het enige wat me is nagebleven nadat ik de afstandsbediening had benut. Een veel mooier moment was er een in het groepsgesprek dat werd gehouden onder het regime van mevrouw Keyl. De gesprekspartners concludeerden tezamen dat beschaving vrijheid was: Vrijheid, zich bewegend tussen aan de ene kant ruimte en gedogen, aan de andere kant afstand en negeren. En daar zit heel veel in. Om een ander in zijn of haar waarde te laten is immers ruimte nodig, ruimte waarin iemand zichzelf kan zijn. Het gevaar is echter het doorslaan naar onverschilligheid. Wat maken we het onszelf toch moeilijk...